İki Fransız genci olan Lovis ve Auquste Lumier kardeşlerin Paris’te Capucınes bulvarındaki Grand Cafe de 22 Aralık 1995 tarihinde düzenledikleri 20 dakikalık bir gösteriyle Dünya sinemasının resmi tarihi doğar.

Sinemanın Türkiye’ye girişi ise  1897 yılında olur. İstanbul’da Yıldız Sarayı’nda halka açık olarak gösterilir. Daha sonra Romanya uyruklu bir Polonyalı Sıgmund Weinberg’in Sponeck adlı birahanenin salonunda düzenlediği halka açık film gösterisi ile başlar. 1908 yılında da diğer kentlere yayılır.

14 Kasım 1914 tarihinde yedek subay Fuat Uzkınay, “Ayastefonos’daki Rus Abidesinin Yıkılışı” adını taşıyan ilk Türk filmini çeker. O günden sonra Türk filmlerinin çekimi çoğalır. Urfa’da 1950’lerden sonra Hüseyin Peyda filmlerinin çekimi başlar.

Çadır Sineması

Urfa’da ilk sinema gösterileri Balıklıgöl civarında kurulan bir çadırda başlamış. Kim tarafından açıldığı, süresi ve tarihi, elimizde belge olmadığından tam olarak bilinmemektedir.  Ancak büyüklerimiz anlattığına göre fikir yürütebilmekteyiz.  Ben Ahmet Hacıgaffaroğlu’ndan dinlemiştim; “Gençliğe yeni adım attığım yıllardı” dediğine göre hesaplarsak, 1921-1925 yılları arasında olduğunu tahmin ediyorum.

Elektrik olmadığından elle çevrilen bir sinema makinesi, siyah-beyaz, sessiz gösterilen yirmi-otuz dakikalık bir film.. Sinema ile yeni tanışan Urfalılar hayretle bu ışıklı oyunu izliyorlar. Bir defasında sinema perdesinde atlı seyircilerin üzerine doğru gelirken seyircinin birisi kalkıp, “At üzerimize geliyor, kaçın lan kaçın” demesi ve  bütün seyircilerin aynı anda dışarı kaçmak istemesiyle oluşan izdihamda çadır yıkılmış.

Halk Evi Sineması

Bugünkü PTT binasının yerinde eskiden yine bir PTT binası vardı. Bu bina halk evi olarakta kullanılmış. Babam anlatmıştı.  ‘11 Nisan 1920 günü şebeke mevkiindeki Urfalı milislerle Fransızların çarpışmaları neticesinde yaralanan Fransız askerlerini bu binaya getirdiler ve tedavi ettiler…’ (Sonra iyileşen Fransızlar memleketlerine dönmüş, tedavisi uzun süren müslüman Senegalli rejyoner askerlerin bir kısmı Urfa’da kalmış. İşçi olarak çalışmışlar, Urfa’dan evlenmişler.  Yıllar önce Belediye bahçesinde bahçivanlık yapan ‘Kara’ isimli işçi, Senegalli bir askerin oğluymuş. Kara’nın da çocukları vardı)..

Hastahane olarak hizmet veren  bu bina Sinema, Tiyatro, konser salonu olarak da kullanılmış.

1920 doğumlu İbrahim Erkasap çocukluğunda bu sinemaya sık sık gittiğini söylerdi.  O zamanların sessiz filmlerini Fransızca alt yazılı olarak gösterirlermiş. Okur-yazarların az olduğu  bir dönemde  Fransızca bilen bir kişi yukarı balkonda oturup alt yazıyı tercüme ederek ses borusu ile izleyicilere söylermiş. (Ses borusu; Alt çapı 3 cm, üst çapı 25 cm., Uzunluğu 50-60 cm olan kulpu sürahi kulpuna benzer, tenekeden yapılmış konuk boru) Seslendirme geç kalırsa homurdanmalar… “Ses ver”, “Ne deyi” lafları ve ıslık çalmalar başlarmış. Bu tercüme ve seslendirmeyi yapanlardan birisi de Urfa İl Halk Kütüphanesi Müdürü Vehbi Kürkçüoğlu imiş..

Türkmen Sineması

Belediye’nin yaptırmış olduğu Uray oteli’nin salonu ‘Uray sineması’ olarak açılmış. Duvarları kargir, açıklıklar betonarme olarak inşa edilmiş. Üst balkonun sahneye doğru iki yanında locaları vardı. (Şimdiki halinde iptal edilmiş)  Zemin kat salonunun arka sıraları da loca idi. Urfa’da sinema olarak inşa edilen ilk yapıdır.

Bu sinemanın işletmeciliğini Ahmet Naci Türkmen alınca sinemanın ismini de Türkmen sineması olarak değiştirmiş. Uzun yıllar bu sinema Urfalılara hizmet vermiştir. Makinistliğini (Film makinasını çalıştıran kişi)  Koboy İbo yapardı. (Koboy; fötr şapkası taktığından İbrahim Ağan’a takılan isimdi)   Bu sinemada çoğunlukla Türk filmi gösterilirdi. Sinema krizinde Türkmen sineması kapanınca Urfa Belediyesi salonu bir süre ambar olarak kullandı, sonra tadilat yapılarak Şair Nabi Kültür Salonu olarak faaliyete geçirdi. 

Yeni bir  dekor, klima, tahta sandalye yerine koltuk koyulmuş, tabana mermer ve halı ile döşenmiş.  Bu sinemanın eski tavan ve duvar dekorları ressam birisi tarafından yapılmıştı.  Ayrıca ressamın perdenin iki yan üstüne birisi açık denizde bir korsan  yelkenlisi, diğeri Urfa kalesi olan iki tablosu vardı. Bakmaya doyamazdık. Bu güzel dekoru yapan kişinin casus olduğu söylenir.

Yazlık Türkmen Sineması

Türkmen Sinemasının yazlığı ise karşı tarafında Ahmet Naci hanının damındaydı. Sinemanın arka kısmında üç sıra loca vardı. Sonbahar yaklaştığı bir akşam arkadaşlarla bu yazlık sinemaya gitmiştik. Hava çok soğuktu. Film güzel olduğundan kalkamadık ama biz de buz kestik. O geceden sonra yazlığı kapattılar. Kışlık Türkmen sinemasına geçtiler. Yazlık Türkmen Sineması uzun yıllar Urfalılara hizmet vermiştir. Kışlık Türkmen Sinemasının kapanmasıyla Yazlık Türkmen Sineması da beraberinde kapandı.