Yerel tarih araştırmacısı değerli dostum Av.Müslüm Akalın, “Derdim Çoktur Hangisini Yazayım” adlı kitabında,“ıran sınırından kopup gelen acem Dergezenlû oymağından birkaç kolun yerleşmesi nedeniyle Dergezenli Mahallesi adını alan mahallede kimler var şimdi? ımamkulu kabilesi, yerleştiği ımamkulu mahallesini, Türkmen Bıçakçılı oymağından bir kol, yerleştiği Bıçakçılı mahallesini mi oluşturdu? Anadolu’nun çeşitli yerlerine dağılıp bir kolu da Urfa’ya gelen Kürt Hacabanlû/Hacibanlû oymağının adı hâlâ Urfa merkezindeki Haciban sokakta mı yaşıyor? Bir kısmı Horoz köyü civarında yerleşik bulunan Bini Salep aşireti ehli salipten kalanlar mıdır? Erbilizade şeyh Saffet Efendi’nin postnişin olduğu Halvetî dergâhının bulunduğu Hacıgazi mahallesine adını veren Hacıgazi kimdir? Geçen yüzyıl başında Rus işgali önünde Doğu Anadolu’dan kaçıp Urfa’ya gelenler Muhacir Mahallesini nasıl oluşturdular? Dünyanın hangi şehrinde bu kadar eski mezarlık vardır?” cümleleriyle sıraladığı ilginç sorular, yer adlarının kent tarihi açısından araştırılması gereken önemli ipuçları içerdiğini vurguluyor.

şanlıurfa’da birçok mahalle, semt ve meydanın tarihten gelen bir olaya dayanan adları zamanla değişmiş, ya da değiştirilmiştir. Bu olumsuz süreç maalesef günümüzde de devam etmektedir. Bunun son örneği geçtiğimiz günlerde yaşanmıştır. Akyüzler Evi’nin yer aldığı Tarakçılar Sokağı’nın adı, Akyüzler Sokağı, Lekler (Kızılkoyun) Mahallesi olarak bildiğimiz semtteki Lekler Caddesi ise Haleplibahçe Caddesi olarak Belediye Meclisi kararıyla değiştirilmiştir.

Tarakçılar Sokağı, adını ya tarakçılıkla uğraşan bir aileden alıyordu, ya da bu sokakta tarakçılık sanatı icra ediliyordu. Bu adı kaldırmakla ya o aileyi yok saymış olacaksınız, ya Akyüzler ailesini Tarakçılar ailesinden üstün kılacaksınız, ya da tarihte bu sokakta tarakçılık yapıldığı bilgisini bir çırpıda silip atmış olacaksınız. Her üçü de benimsenecek davranışlar değildir. Belediye Meclisi’nin bu kararı ile, Tarakçılar ailesi ve tarakçılık mesleği üzerine araştırma yapacaklar için önemli bir ipucunun yok edildiğini düşünüyorum. şURKAV’a şartlı olarak hibe edilen Akyüzler Konağı’ndan dolayı Akyüzler ailesinin adı illa bir sokağa verilecekse o sokak “Tarakçılar Sokağı” olmamalı, adının değiştirilmesi önem göstermeyen başka bir sokak olmalıdır.

Lekler (Kızılkoyun) Caddesi için de aynı şeyleri söylemek mümkün. Buradaki “Lekler” kelimesi anlamsız bulunmuş olacak ki bu ad kaldırılmış, yerine caddenin önündeki Haleplibahçe’den dolayı Haleplibahçe Caddesi adı verilmiştir.

Bazı araştırmacılar “lek” adının Fransızca “laq” veya ıngilizce “lake” kelimelerinin Türkçe okunuşları olan “leyk” den kaynaklandığı ve kelimenin sonuna çoğul eki olan “ler” kelimesinin eklenmesiye bu iki gölün kastedildiği varsayımını ileri sürmektedir. Ancak dediğim gibi bu bir varsayımdır.

Oysa bazı tarihçilere göre Kızılkoyun ve Lekler adı, Badıllı Aşireti’nin 1691 yılında Urfa merkezine iskân ettirilen “Lek” ve “Kızılkoyun” oymaklarından kaynaklanmaktadır. Kısacası Kızılkoyun – Lekler mahallesinin ve caddesinin adı, yaklaşık 300 yıl önce buraya iskân ettirilen Türkmen oymaklarının adlarından gelmektedir. Bu adı kaldırdığınızda, her iki oymağın Urfa’daki izlerini silmiş ve tarih araştırmacıları için önemli ipuçlarını yok etmiş olursunuz.

Bazı kaynaklar ise Lekler’den, “Çorum Kürdü Nam-ı Diğer Ekrad-ı Lek”, “Konar Göçer Türkman Erkâd-ı Taifesinden” , “Erkâd-ı Lekvanik” diye söz etmektedir. Heredot’un “Ligye”ler , Strabo’nun ıskit dediği “Legeler”, Robert Ellis’in Likyanın eski halkları dediği “Lygiiler” ile Lekler arasında bağlantı kuranlar da vardır. Ellis’e göre Ossetler’in dilinde Lek (Lygii) adının karşılığı Lezgi’dir ve bunlar bir Doğu-Kafkas ırkıdır. Evliya Çelebi Trabzon’un bir adının da “Lezki şehri” olduğunu yazmaktadır. Edip Yavuz, Kürtler arasında Lek diye bilinen Lezgi’lere Bizanslıların Laz (Lazik) dediğini yazmaktadır.

Görüldüğü üzere tarihin içersinden gelen ve en az 300 yıldır Urfa’da yaşayan Lekler Caddesi adının Belediye Meclisi kararıyla bir çırpıda silinip atılması tarih adına hoş karşılanacak bir olay değildir.

şehrin hafızası olan yer adlarını bozmak, onları değiştirmek şehrin hafızasını silmektir. Bu nedenle, Tarakçılar Sokağı ile Lekler Caddesi adlarının değiştirilmesi kararından belediye meclisimizin vazgeçeceğini düşünüyorum ve bundan böyle tarihe ışık tutan yer adları konusunda daha hassas davranılmasını diliyorum.

– Cevdet Türkay., Başbakanlık Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı ımparatorluğunda Oymak, Aşiretler ve Cemaatler, Tercüman Kaynak Eserler Serisi: 1

– Müslüm Akalın., “Sabah Düşünceleri”, “Derdim Çoktur Hangisini Yazayım”, şanlıurfa 2004.

– Selahattin E.Güler., “Osmanlı Döneminde Konar Göçer Aşiretler-Urfa’da Kızılkoyun ve Lekler Mahallesi”. www.abuzerakbiyik.com

– Seyfi Cengiz., “Dersim 38:Lekler ve Lezgiler” httb://f28.parsimony.net/forum68141/messages/877.htm-8k