URFA’DA MÜDAFAAYI HUKUK’TAN SİYASETE          

Osmanlı İmparatorluğu Mondros Mütarekesi sonunda işgale uğrayınca Anadolu’nun bir çok yerinde direnme örgütleri kuruldu ve bu örgütlerin hemen hepsi toplumun yönetici sınıflarıyla onların katkı/etkisiyle oluşturulan çetelerden oluşuyordu. İçinde yaşadıkları toplumda siyasetle iç içe olan bu sınıflar/şahıslar memleket işgal edilince de aynı tutumu sürdürdüler.  Öyle ki yalnız düşmana karşı değil biribirleriyle de uğraştılar. Mesela Urfa Müdafaayı Hukuk Cemiyeti Fransız işgali döneminde de eşraftan, ulemâdan, İttihatçıların ve İtilâfçıların uzlaşmaz kalıntılarından oluşuyordu. Ve bunlar işgal boyunca iki ayrı tarz ve tavırla mücadele etmeyi tercih ettiler.

Aşağıdaki tablo Urfa’nın işgalinde Kuvayı Milliye örgüt, kurul  ve çetelerini oluşturan kişilerin sosyal mevkileriyle Cumhuriyet’ten sonra siyasetle ilişkilerini göstermektedir.

1)  Hacı Kâmilzâde Hacı Mustafa Efendi (Hacıkâmiloğlı), Meclis-i İdare Azası, Tüccar, 12’lerden, MHC Reisi: Kendisi Millî Mücadele döneminde Belediye Reisi ve  I. Dönem Urfa  Milletvekili; Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası Urfa şubesi kurucusu, Oğlu M.Cemil Hacıkâmiloğlu  Urfa Belediye Reisi (1957-1960)

2) Müftü Hasan Efendi (Açanal): Kuvayı Milliyece çok sayılan, kendisine danışılan,   1911-1950 yılları arasının Urfa Müftüsü: Oğlu Necdet Açanal  IX. Dönem Urfa milletvekili.

3) Barutçuzâde Hacı İmam Efendi (Barutçu) Eşraftan, Tüccar, 12’lerden, MHC üyesi: Yeğeni Kadri Barut Urfa Belediye Reisi (1973 – 1977)

4) Hacı Kâmilzâde Hacı Mustafa Reşid Efendi (Yetkin) Eşraftan, Tüccar, 12’lerden, MHC üyesi: Torunu Vedat Melik   XXII. Dönem Urfa Milletvekili

5) Mollazade Mahmud Efendi (Özbay) Eşraftan, Aşar mültezimi, Toprak sahibi, 12’lerden, MHC üyesi:  Kardeşinin oğlu Aziz Özbay  Belediye Reisi (1954) ve  X. Dönem Urfa Milletvekili   

6)  Sofizade Hacı Mustafa Çavuş (Güven)  MHC üyesi,  12’lerden: Oğlu Cemal Güven  XIII. Dönem Urfa  Milletvekili

7) Parmaksızzade Şeyh Müslim Efendi (Parmaksız) Eşraftan, Tüccar,MHC üyesi: Urfa Belediye Reisi  (1915)

8) Güllüzade Hacı İbrahim Efendi (Güllüoğlu) Eşraftan, Tüccar, MHC üyesi: Oğlu Celâl Güllüoğlu Belediye Reisi (1947-1950)

9) Es’ad Efendizade Hacı Es’ad Efendi (Dağyutan), Eşraftan, Toprak sahibi, MHC üyesi : Kendisi  I. Dönem  Urfa Milletvekili. Yeğeni  Esat Mahmut Karakurt  XI Dönem Milletvekili ve Cumhuriyet Senatosu Üyesi (1961-1966)

10) Hacı Saitağazade Ali Ağa (Ağan), Eşraftan, Toprak sahibi, MHC üyesi: Kardeşi Osman Ağan,  VIII, XI ve XII. dönem Urfa Milletvekili.

11) Hatipzade Mehmet Efendi (Hatipoğlu), Eşraftan, Toprak sahibi, Tüccar:  X. Dönem  Urfa Milletvekili.

12) Arabîzâde Reşit  Efendi (Görgün,) Eşraftan, Toprak sahibi, MHC üyesi: Urfa Belediye Reisi (1926)

13) Hocazade Nureddin Nabi Bey (Akçar) Eşraftan, MHC üyesi: Amcası oğlu Şükrü Nasih Efendi, Son Osmanlı Meclisi Mebusan üyesi.

14) Hacıkâmilzade Abdurrahman Efendi (Yetkin), Eşraftan, Toprak Sahibi: Torunu Müfit Yetkin XXII ve XXIII Dönem Urfa Milletvekili

15) Eski Müftü Şeyh Müslim Efendi (Aksoy): Torunu Necati Aksoy XIV. ve XV.  Dönemler Urfa Milletvekili

16) Rastgeldizade Reşit Efendi (Rastgeldi), Eşraftan, Millî Mücadele’de Yd.Sb: Urfa Belediye Reisi (1955)

17) Bucak Aşiret Reislerinden Hacı Ali Efendizade Ali Fuat Efendi (Bucak), Urfa MHC Üyesi: Urfa Belediye Reisi (1905-1906); Son Osmanlı Meclisi Mebusan üyesi ve II. Dönem Milletvekili

18) Bucak Aşiret Reislerinden Hacı Ali Efendizade Cudi Paşa, Siverek MHC Başkanı: Kendisi, Siverek Belediye Reisi (1905) ve II. Dönem Siverek Milletvekili. Dönem bitmeden ölümü üzerine, yerine yeğeni Halil Fahri Gürmen Siverek  2. Dönem Milletvekili (araseçimle).

19) Küçükömerzade Rüştü (Küçükömer), Eşraftan, Siverek MHC üyesi:  Siverek Belediye Başkanı  (1926-1933)

20) Kırvar Aşiret Reisi Odabaşızade Mahmut Efendi (Odabaşı), Siverek MHC üyesi:  Kendisi II. Dönem Siverek; III ve IV. Dönemler Urfa Milletvekili; oğlu Mehmet Emin Odabaşı  Siverek Belediye Reisi.

21) Kırvar Aşiret Reislerinden Odabaşızade Mehmet Emin Efendi (Odabaşı),:  Kendisi, Siverek Belediye Reisi (1920-1926), Oğlu Abdurrahman Odabaşı  XI. Dönem Urfa Milletvekili

22) Kırvar Aşiret Reislerinden Odabaşızade Lâmi Efendi  (Odabaşı): Oğlu Abdulkadir Odabaşı Siverek Belediye Reisi (1973-1977). Abdulkadir Odabaşı, 1989’da da Belediye Başkanlığı’nı seçimi kazanmasını müteakip vefatı üzerine yapılan seçimde oğlu Lâmi Odabaşı  (1989-1994) Siverek Belediye Reisi.

23) Bucak Aşiret Reislerinden Hacı Ali efendizade Mehmet Tevfik Ağa (Bucak), Siverek MHC üyesi:  Oğlu Mustafa Remzi Bucak, X. Dönem Diyarbakır Milletvekili; Yeğeni Hasan Oral VIII (araseçim), IX, X Dönem Urfa Milletvekili ve Cumhuriyet Senatosu Üyesi (1966-1980); Yeğeni Mehmet Celal Bucak, XV ve XVI. Dönemler Urfa Milletvekili.

24) Badıllı Aşireti Reisi Sait Bey (Badıllı): Oğlu Kemal Badıllı  XII. Dönem Urfa Milletvekili

25) Şeyhanlı Aşireti Reisi Hacı Ömer Efendi (Cevheri): Kendisi IX. Dönem Urfa Milletvekili. Oğlu Necmettin Cevheri XIII, XIV, XV, XIX, XX, XXI Dönemler Urfa  Milletvekili, Torunu Cevher Cevheri  XX. Dönem Adana Milletvekili

26) Bazıkî Aşiret Reisi Bekir Arus Ağa (Aksoy) : Torunu Mehmet Aksoy XIV, XV, XVI dönemler Urfa Milletvekili.  

27)  İzollu Aşiret Reisi Zülfikâr Ağa (İzol):  Torunu Zülfikâr İzol,  XX, XI, XXII, XXIII  dönemler  Urfa Milletvekili

28) Acemoğlu Hüseyin Bey  (Karakoyunlu), Siverek Eşrafından, Siverek  MHC üyesi:  Torunu Yılmaz Karakoyunlu XX ve XXI dönemler İstanbul Milletvekili,  Devlet Bakanı

29) Köran Aşiret Reisi İbrahim Bey (Köran) Siverek  MHC üyesi :  Oğlu M.Hüsamettin Köran XIII Dönem (Ara Seçim) Urfa Milletvekili, Oğlu Velid  Köran 12 Eylül’de oluşturulan Danışma Meclisi üyesi.

30) Alaybeyzade Ömer Bey (Alay), Eşraftan, Toprak Sahibi:  Urfa Belediye Reisi (1933-1946)

31) Azabistanağasızade Ömer Efendi (Alpan),  Eşraftan, Toprak Sahibi: Urfa Belediye Reisi (1927)

32) Yzb. Ali Saib Bey (Ursavaş), Urfa Kuvayı Milliye Kumandanı:  TBMM  I,  III,  IV,  V, Urfa;  II. Dönem Kozan Milletvekili.

33) Gerger Aşiret Reisi Bahri Bey (Gerger), Eşraftan, Siverek MHC Üyesi:  VIII. Dönem Urfa Milletvekili ve Kurucu Meclis Üyesi (1961), C.Senatosu Urfa Üyesi (1961-1966) Vasfi Gerger’in ağabeyi.

34) Şeddadı Aşiret Reisi Gökoğluzade Casım Ağa (Gökkan), Suruç Cumhuriyet Halk Fırkası reisi: Oğlu Aziz Gökkan XI. Dönem Urfa Milletvekili.

35) Hacı Abbas Ağazade Mehmet  Ağa (Yazar), Urfa Kuvayı Milliye Reislerinden: Torunu Feridun Yazar Urfa Belediye Reisi (1977-1980).

36) Hacı Hüseyinağazade Halil Efendi (Akyüz), Eşraftan, Toprak Sahibi:  Kendisi  Urfa Belediye Reisi (1895-1900), Oğlu Reşit Akyüz Urfa Belediye Reisi (1950-1953)

37) Kürkçüzade Mahmut Nedim Efendi (Kürkçüoğlu), Eşraftan, Toprak Sahibi: Kendisi Osmanlı Meclisi Mebusan Üyesi,  Oğlu Celal Nedim  Bey Urfa Belediye Reisi (1930-1933), Yeğeni Fazıl Kürkçüoğlu Urfa Belediye Reisi  (1947)

38) Melikzade Mahmut Ağa (Melik), Toprak Sahibi:  Torunu Ahmet Melik XVI. Dönem Urfa  Milletvekili.

39) Melikzade Mehmet Ağa (Melik,) Toprak Sahibi: Oğlu Vehbi Melik  XIV ve XV. Dönemler  Urfa Milletvekili; Torunu Vedat Melik XXII. Dönem Urfa Milletvekili.

40) Bazıki Aşiret Reislerinden Millisaraylı Osman Ağa (Kılıç),: Oğlu Mustafa Kılıç Urfa Belediye Reisi (1963-1973), XV. Dönem Urfa, XVI. Dönem Ankara Milletvekili. Devlet Bakanı

41) Dinai Aşiret Reisi Seyfettinbeyzade Salih Bey (Kılıç): Oğlu Sabri Kılıç, XII ve XVI. Dönem  Urfa  Milletvekili; Oğlu Mehmet Kılıç  (1968-1977) ve diğer oğlu  Reşat Kılıç (1977-1980) Suruç Belediye Reisi.

42) Dinai Aşireti Reislerinden  Süleymanağazade Mehmet Faik  Bey (Yüksel): Torunu Ömer Yüksel  XI. Dönem Urfa Milletvekili

43) Berazi Aşireti Reisi, Beylerbeyi Şahinbeyzade Bozan Bey (Şahin):  I. Dönem Urfa Milletvekili.

44), Picanlı Aşiret Reisi Galipbeyzade Müslüm Bey (Yüksel): oğlu Müslüm Yüksel Suruç (1955-1960) ve Birecik (1963-1966) Belediye Reisi; torunu A.Kadir Yüksel Birecik Belediye reisi (1994-1999)(2004-2009)

45) Picanlı Aşiret Reisi Galipbeyzade Mustafa Bey (Yüksel):  Torunu Şükrü Yüksel Suruç Belediye reisi (1994-1999).

46) Şeyhanlı aşiretinden Şeyh Hasan Efendi (Kaplan):  Torunu XXII dönem Urfa milletvekili Mahmut Kaplan

47) Karahanlı Şeyhmus Efendi (Karahan), Siverek Kuvayı Milliyesinden: Yeğeni Bekir Sami Karahanlı XII. Dönem Urfa Milletvekili

48) Paşazade Şevket  Bey (Timur), Eşraftan, Siverek MHC üyesi:  Torunu Muzaffer Timur, TBMM X. Dönem Urfa Milletvekili.

49) Hacı Salih Hayali Bey (Yaşar) Eşraftan, Toprak Sahibi, Birecik MHC Başkanı I. Dönem Urfa Milletvekili

50) Hacı Hüseyinağazade Haydar Ağa (Akyüz), Eşraftan, Toprak sahibi, Hürriyet ve İtilâf Partisi Urfa Şube Başkanı : Urfa Belediye Reisi (1885-1895)

51) Mersavizade Raif Efendi (Akgöl), Müdeiumumi : Torunu Uğur Esat Akgöl, Urfa Belediye Başkanı (1992-1994).

52) Yorgancızade İbrahim Efendi (Yorgancıoğlu),  Eşraftan, Millî  Mücadele’de Yd.Sb. : Urfa Belediye Reisi (1930)

53) Osman Efendizade Fuat Efendi (Baturay), Aşar Mültezimi, Toprak Sahibi:  Torunu XVII Dönem Urfa Milletvekili Murat Batur,

54) Milli Aşireti Reisi İbrahim Paşa oğlu Abdurrahman Bey: Oğlu Halil Millî XV. Dönem (araseçim) Urfa Milletvekili.

(*) “Savaş siyasetin farklı araçlarla devamıdır”
    Clausewitz, “Savaş Üzerine”