11 bin yaşında olduğu kazılara dayanılarak söylenen Urfa şehri kütüphanelerle de çok erken bir dönemde tanışmıştır. Geç Asur Dönemine tarihlenen bir tapınak kütüphanesi şimdilik Urfa’nın en eski kütüphanesi olarak kayıt altına alınmıştır. Dönemin sosyal, ticari, dini ve ekonomik yaşamı hakkında detaylı bilgiler elde etmemizi sağlayan ve Arşiv kütüphane olarak nitelendirdiğimiz bu Asur Kütüphanesi 1951 yılında Sultantepede yapılan kazılarda bulunmuştur. Bu kütüphaneyi oluşturan 800 adet kil tablet o dönem şanlıurfa’da müze bulunmadığından Ankara’ya götürülmüştür.

Aslında şehrimizin ilkçağ tarihi açısından oldukça önemli bilgiler içeren bu tabletlerin Ankara’ya taşınması, Urfa’da koruma şartlarının olmaması, günümüze kadar gelen bir sorunun, kültür taşıyıcılarını koruyamama sorununun önemli bir örneğini de oluşturmuştur..

şanlıurfa çok eski bir şehir olmasına rağmen asırlar boyunca oluşturulan bilgi kaynakları, kültür ürünleri ya çok az sayıda üretilmiş yada az sayıdaki bu ürünler korunamamıştır. Bölgenin siyasi, jeopolitik, ticari ve zirai önemi sonucunda birçok uygarlığın Urfa’ya sahip olma çabası bir yıkımı da beraberinde getirmiş ve bu yıkımdan en çokta bölgedeki kütüphane ve arşivler zarar görmüştür. Çünkü her gelen yeni güç, her zaman için daha önceki uygarlığın kültür taşıyıcılarını hedef almış ve bu taşıyıcıların bulunduğu merkezler olan kütüphaneler doğal hedef haline gelmiştir.

Gılgamış Destanı, Yaratılış Destanı gibi evrensel kültür açısından da çok önemli olan edebi metinlerin orijinal kopyalarının bulunduğu Sultantepe kütüphanesinin yanında şanlıurfa kütüphaneleri için önemli olan başka bir dönemde MÖ 126- MS 326 yılları arasında Urfa merkez olmak üzere hüküm süren Osrhoene krallıkları dönemi ve arşiv kütüphaneleridir.

Bizzat kralların yönetiminde oluşturulan Edessa Arşiv-Kütüphaneleri, oluşturma şekilleri, içerdikleri bilgi kaynaklarının çeşitliliği ve güvenli olmaları nedeniyle önemli kurumlar olmuşlardır. Örneğin o dönem bilginlerinin tüm tartışmalarından yüz akıyla çıkan ve çok önemli bir çalışma olan “Edessa Kroniği” tamamen arşiv kayıtlarına dayanarak ortaya konulmuştur.

Bu dönem kütüphaneleri gördükleri işlev ve sorumlularının önemli bir devlet memuru olmasıyla da çağdaşlarından ayrılmışlardır. Edessa arşivlerinin sorumluluğu o dönem şehirde 3 adet bulunan ve “ şarrire” diye tanımlanan yüksek memurlardaydı. “şarrire” sıfatı Romalılarda senatör düzeyinde görevliler için kullanılan bir tanımlamadır. Arşiv- kütüphanelerden sorumlu olan bu memurlar ayrıca kralın sekreterliğini de yapmaktaydı. Böyle önemli bir memurun Arşiv- kütüphanelerden sorumlu olması, bu kurumlara verilen önemin somut göstergesi olmuştur.

Osrhoene krallıkları dönemi şanlıurfa’nın okul kütüphaneleriyle de ilk tanıştığı dönemdir. O dönemde şehirde bulunan üç okuldan biri olan “ıranlılar okulu’nun bir kütüphanesi olduğunu ve okul öğrencilerinin buradan ödünç kitap aldıklarını biliyoruz.

Öncede bahsettiğim gibi bölgenin sürekli bir savaş alanı olması sonucu tahripler uzun süreli olmuştur. Bunun sonucunda da kütüphanelerle ilgili çok az bilgi kalmıştır.

şanlıurfa kütüphaneleriyle ilgili ayrıntılı bilgiye sahip olduğumuz bir diğer dönemde 1517 yılından itibaren bölgeye sahip olan Osmanlı devleti dönemidir.

Daha çok medreselerde oluşturulan ve kütüphaneden ziyade kitaplık diyebileceğimiz mahiyetteki kitap koleksiyonlarıdır. Bu medreselerdeki ders programı paralelinde oluşturulmuş, daha çok medrese öğrencilerinin faydalanmasına sunulmuşlardır. Rızvaniye medresesi kütüphanesi dışında ödünç verme hizmeti gerçekleştirilmemiştir. Cumhuriyetle birlikte koleksiyonları çeşitli türdeki devlet kütüphanelerine devredilmiştir.

Cumhuriyet döneminde ılk olarak 1928 yılında “Maarif kütüphanesi” kurulmuş ve bu kütüphane 1934 yılında kurulan Halkevi Kütüphanesine kadar hizmetini devam ettirmiştir. ıl Halk kütüphanesi ise 1968 yılında kurulmuştur.

Bu gün şanlıurfa’da ıl Halk Kütüphanesi, Gazezoğlu Semt Kütüphanesi, şurkav Semt Kütüphanesi, şairnabi Kütüphanesi, Abdülkadir Karahan Kütüphanesi, Bozova ılçe Halk Kütüphanesi, Birecik ılçe Halk Kütüphanesi, Akçakale ılçe Halk Kütüphanesi, Halfeti ılçe Halk Kütüphanesi, Hilvan ılçe Halk Kütüphanesi, Harran Fikret Otyam ılçe Halk Kütüphanesi, Siverek ılçe Halk Kütüphanesi, Viranşehir ılçe Halk Kütüphanesi, Ceylanpınar Kaymakamlık Kütüphanesi olmak üzere 14 adet kütüphane bilgi hizmeti vermektedir.