Ali H. Demir
13 Kasım 2007
Program eğitim öğretim faaliyetlerinin yürütülmesinde teorik temellerden hareketle ortaya konulan, uygulayıcılara yardımcı bir yol haritası olarak görülebilir. Bu yol haritası eğitim öğretim konusunda uygulama görevini üstelenen kişiler için bir rehber olduğu kadar atacağı adımları, gideceği yönü gösteren, takip edilmesi gereken zorunlu bir plan işlevi de görür. Program eğitim öğretim faaliyetlerinin gelişi güzellikten kurtulmasına yardım eder. Birbiriyle ilişkili parçaların mantıksal sıra düzen içinde nasıl düzenlenmesi gerektiğini gösterir. Ancak programdan beklenen yararların ortaya çıkabilmesi programı uygulamaya geçireceklerin becerisine, bilgisine, programı benimsemesine büyük oranda bağlıdır. Bu nedenle programı hayata geçirmeyi düşünen bir eğitim sistemi programın hazırlanmasına gösterdiği özenin daha fazlasını uygulamacıların programları doğru anlamalarını, doğru uygulamalarını sağlamaya harcaması gerekir.
Programların uygulanması sürecinde en önemli görevi öğrenme öğretme sürecinin yöneticileri, şekillendiricileri, düzenleyicileri olan öğretmenler yürütmektedir. Okul müdürleri, il/ilçe milli eğitim müdürleri, eğitim denetimi ile görevli kişilerin tümü sınıflarda yapılan eğitim öğretim sürecinin dışında olan kişilerdir. Öğrenciyle sürekli bir arada bulunan, eğitim öğretime yönelik etkinlikleri uygulayan, değerlendiren, düzenleyen öğretmenlerdir. Öğretmenlerin çalışmalarını öğretmenlerin dışındaki kişiler belli bir oranda etkileyip denetleyebilir. Ancak bu etki ve denetim etkin bir denetim ve değerlendirme sistemiyle desteklenmezse eksik kalır. Etkisiz kalır. Yeni programların kabul edilmesi sonrası sınıf içinde yapılması gereken uygulamalarda büyük oranda değişiklerin ortaya çıktığı söylenebilir. Yeni ilköğretim programları sınıflarda yapılmakta olan öğrenme öğretme faaliyetlerinde köklü değişiklikler yapmayı hedeflemektedir. Her ne kadar uygulayıcıların bu konularda yeterli bilgiye sahip olmadıkları düşünülse de geliştirilen öğretmen kılavuz kitapları aracılığıyla bu eksiklik giderilmeye çalışılmaktadır. Kılavuz kitaplar öğretmenler kadar yöneticiler, denetim elemanları ve aileler açısından da önemli bir yol gösterici niteliği taşımaktadır. Öğrenme öğretme çalışmalarında sadece öğretmenlere önemli görevler düşmemektedir. Okul yöneticileri, deneticileri ve ailelerin de bu konularda daha bilgili, becerili ve aktif katılımcı olmaları gerekir. Ancak böyle bir yaklaşımla yeni programlar daha kısa zamanda doğru ve etkin bir şekilde uygulamaya geçebilir. Yeni ilköğretim programlarının uygulamaya yönelik açıklamalarına bakıldığında uygulayıcılara şu tavsiyelerde bulunulabilir.
Sınıflarda etkinlik temelli öğretim uygulamalarına yer verilmelidir. Derslerin işlenişinde öğrencilerin kazanmaları gereken genel ve özel beceriler dikkate alınmalıdır. Derslerin işlenişinde güncel yaşamdan örnekler vermeye dikkat edilmelidir. Dersler işlenirken bireysel ayrılıklar dikkate alınmalıdır. Derslerin işlenişinde pratik yapılmasına, uygulamalara yer verilmesine dikkat edilmelidir. Yaparak yaşayarak işlenişlere yer verilmelidir. Ön öğrenmeler, ön bilgiler dikkate alınmalı, hareket noktası ön bilgiler olmalıdır. Teknolojik araç gereçler ders işlenişinde kullanılmalıdır. Bireysel çabaya dayalı öğrenme faaliyetlerine yer verilmelidir. Öğrenciye bilgisini sınayan çeşitli yaşantılar sunulmalıdır. Öğrencilerin deneyimlerini sınıfta paylaşmaları sağlanmalıdır. Öğrencilerde görülmesi beklenen bilgi, beceri, tutum ve değerler test edilmelidir. Etkinlikler öğrencilerin etkin olmasını sağlamalı, çevresel özellikleri dikkate almalı, öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçlarını dikkate almalı, var olan bilgiler dikkate alınmalı, öğrenciyi merkeze almalıdır. Öğrencinin merkeze alınması, derslerin işlenişi sürecinde öğrenciler dikkate alınarak dersler işlenmelidir. Aktif öğrenme yöntemleri ve genel öğrenme yöntemlerine yer verilmelidir. Derslerin işlenişinde basitten karmaşığa doğru bir işleniş uygulanmalı. Sıralı kazanım durumları dikkate alınmalı, öncelik sonralık ilişkisine dikkat edilmelidir. Sarmallık ilkesine dikkat edilerek dersler işlenmeli. Derslerin işlenişinde öğretmenin hazırlıklı olması önemlidir. Dersin işlenişinde kullanılacak kaynaklar, araç gereçler, araştırma konuları üzerinde hazırlık yapılmalı(Derse gelirken kartlar, posterler, gazete, dergi kupürleri vb. hazır getirilmeli). Öğrencilerin hazırlıklı olmaları sağlanmalıdır. Öğrencilere derse gelirken araç gereç getirtilmelidir. Derse giriş eğlendirici, ilgi çekici, merak uyandırıcı yöntem ve tekniklerle olmalıdır. Anahtar kavramlar üzerinde durulmalı, fikirler ileri sürme, sorular sorma, uygulamalar yapma gibi çalışmalarla motivasyon sağlanmalı. Yeni bilgi, beceriler öğretmenin rehberliğinde yapılacak etkinliklerle kazandırılmalı, ara disiplinlerle ilişkiler kurulmasına dikkat edilmeli. Bireysel ayrılıklar, farklı zeka türleri dikkate alınarak etkinlikler yapılmalıdır. Öğrenciler mümkün olduğu kadar farklı uygulamalar, bakış açıları ile karşılaştırılmalıdır. Bireysel çalışmalar, grup çalışmaları yaptırılmalı, öğrencilerin çeşitli becerilerini ortaya çıkarmalarına yardımcı olunmalıdır. Yeni öğrenilenlerin öğrencilerde yapılandırılması için çaba harcanmalıdır. Yeni öğrenilenlerin uygulanmasına yönelik etkinlikler yapılmalıdır. Öğrencilerin değerlendirilmesine yer verilmelidir. Gözlem, görüşme, çalışma yaprağı kullanma, öz değerlendirme, performans gözlemleri yapılmalı, öğrencilerin kazanımları edinme düzeylerine ilişkin kayıtlar tutulmalı, gözlem ve değerlendirmeler konuların sonlarında değil sürecin her aşamasında yapılmaya çalışılmalıdır. Her öğrenci için sürekli bu tür bir kayıt tutulabilmesi mümkün değildir. Ancak öğretmen gün gün, değişik etkinlikler ve derslerde değişik öğrenciler dikkate alınarak bir plan doğrultusunda bu kayıtlarını tutmalıdır. Problem durumları oluşturulup öğrencilerin edindikleri kazanımları kullanmaları istenmeli ve değerlendirilmelidir. Formlar ve ölçütler öğretmenler tarafından yeniden yapılandırılmalı, form ve ölçütler önceden öğretmenler tarafından incelenmelidir. Öğrencilere kazandıkları düzey hakkında bilgi verilmelidir. Geleneksel ölçme değerlendirme araçları(kısa yanıtlı maddeler, çoktan seçmeli maddeler, eşleştirme maddeleri, açık uçlu sorular) bilinçli kullanılmalıdır. Alternatif Ölçme Değerlendirme Araçları(mülakat-görüşme, Öz değerlendirme ve akran değerlendirme, performans görevi, proje, öğrenci ürün dosyaları, dereceli puanlama anahtarı, gözlem formu) etkin kullanılmalıdır. Değerlendirme araçlarına ilişkin bir dosya tutulmalıdır. Bu dosyalar dersler itibariyle farklı farklı düzenlenmelidir. Projelerin sene başında guruplara ve bireylere dağıtılması, proje sunum tarihlerinin önceden belirlenmesi, proje uygulama süreci kontrol edilmelidir. Proje değerlendirme formları hazırlanmalıdır.
Yeni programların getirdiği bu uygulamalar öğrenme öğretme sürecinde şimdiye kadar yapılmakta olan uygulamalarla örtüşen yönlere sahip olduğu kadar yeni uygulamaları da içermektedir. Öğrenme- öğretme işi temel bir takım değişmezlere sahip olmakla birlikte eğitim biliminde ortaya çıkan bilgi birikimi ile birlikte yeni teknikler, yöntemler, araç gereçler uygulayıcılara daha zengin bir içerik sunmaktadır. Ortaya çıkan bu zengin içerik eğitimin kalitesine olumlu yönde etki edebilir. Elbette ki bunun olabilmesi için uygulayıcıların başarılı bir şekilde bu işe sahip çıkmaları gerekiyor. Bu ise daha etkin önlemlerin alınmasına, eğitim, yönetim sisteminde yeni düzenlemelerin yapılmasına bağlı.