Mahmut Çepoğlu
10 Eylül 2007
Kelime olarak anlamı içindedir. (uzuvun açılması) Kelimeden ziyade toplumsal olarak gördüğü işlev önemli. Sosyolojik bir ilişki bir dayanışma, yakınlaşma görevi görür. Sosyal bir aktivite olarak toplumumuzla içselleşmiştir.
Kirvelik dinlere ve milletlere göre değişkendir. Başka din ve milletlerle karşılaştırma gereği duyduğumuzda farklı bir olgu olarak karşımıza çıkar. Benzerlik ararsak; Hıristiyanlarda “vaftiz” olarak çocuğa sağdıç seçilmedir.
Vaftiz hem farklı bir kelime, hem kirveliğin yerini doldurmamaktadır. Konuşamayan çocuğun yerine dua etmektir. ıslamiyet de isim konurken kulağa ezan okunması ile benzerlik taşır. Kirvelik tamamıyla farklı bir müessese, kan bağı olmayan başka topluluklar arasında akrabalık derecesinde bir bağı kurmak olarak algılanır.
Kimileri buna yoldaş, kefil, yakın, yol gösterici ve öğreten anlamını taşıyan isimler kullanmaktadırlar. Fakat kirvelik sünnet olayı ile başlar. ıslam topluluklarında kabul edilen kirvelik, kirbe, kirib, çırıf şeklinde ifade edilir ki kelimenin anlamı ve şekil itibariyle Türkçe, Arapça, Süryani, ermeni, gibi milletlerle ilişiksizdir.
Derin bir anlam taşıyan kirvelik, kardeş yakınlığı, can dostu, namus dostu olarak algılanır ki kirveler arasında kız alıp verme yoktur. Kurulan bu bağ değer bulduğu anda ölüme kadar devam eder.
Aileler arasında sürdürülen kirvelik; kavgada, barışta kirveye büyük saygı duyulur. Evlilik gibi önemli akitlerde kirve daima en ön safta yer alır. Maddi ve manevi sorumluluklar taşır. Payına düşen sorumluluğu yerine getirir.
ıkinci bir kirvelik olayı vardır ki; Ortadoğu da yaşayan Müslümanlar ile Yezidi, Süryani, Ermeni, Keldani, Nesturi, Yahudi, milliyetler ve dinler arasındaki kirveliktir. Bu kirvelikte birbirlerine kız alıp vermeleri yasak olduğundan Müslümanlarla kurulmamış ama kökten gelen bir kirvelik halen yaşatılır. Bunların yanında “Gevende, Karaçi, Çingene” dediğimiz milletlerle Müslümanlar arasında yapılmamış da olsa doğal bir kirvelik mevcuttur.
Müslüman gençleri ile Hıristiyan ve Yahudi kızları arasında evlilik uygun görülmez. Aşklara müsaade edilemez evlilikler yapılmaz. Geçen gün basında bir arabı seven bir yezidi kızın infazını hayret, acı ve üzüntü içinde okuduk. Sebebi Müslüman bir genci sevmek bu olay ve benzeri yaşanmış olaylar türkülere bile yansımıştır. şıvan Perver’in okuduğu “kiribe” türküsü yasak bir aşkın öyküsünü dile getirmektedir. Ayrıca Gülistan’ın okuduğu “kiribi” türküsü de aynı yasak aşkın bir kızın dilinden ifadesidir.
Kirvelik bağı kurulan kimseler, ekonomik ve sosyal olarak eş anlamlıdır. Bir köyde ikamet edenler özellikle ağayı kirve seçerler, o köyde oturabilsinler diye. Ağada bu kirveliğe razıdır. Çünkü insanları kendine bağlamak; ortakçı, yarıcı, azap bulabilsin diye köylerde kirvelik olayı hayli yaygındır. Son dönemlerde ki göçlerden sonra bu olay da bitmiştir. Hatta belediye ve kimi hayır sahiplerinin, kurum ve kuruluşların yaptığı toplu sünnet olayları ile bu sosyal ve toplumsal olguya son verilmiştir. Kirvelik olayı eski misyonunu (özelliğini, amacını) yitirmiştir.
Sanal bir akrabalık olan kirvelik saygı, sevgi iki aile arasındaki muhabbete dayalıdır. Doğu, Güneydoğu da yaşayan Kürtler arasında yaygın olan bu olgu ıslam öncesine kadar gittiği söylenilmekte ise de ıslam’dan sonra şekillenmiştir. Özellikle Müslüman olan Kürtler ve Yezidiler arasında dostluğun, sevginin tüketilmesi uğrunadır.
Kirvelik geçmişte oluşturulan kirvelik bağlarını pekiştirirken aileler arasındaki sosyal ilişki ağının gelişmesi dayanışma ve yardımlaşma içgüdümüzü doğurması ve daha nice güzel olguları içinde bulunduran bu kurumsal olgu bu gün tüm önemini kaydetmiştir.
Kirvelik olgusu öyle rasgele oluşmuş bir kavram değildir. Yaşamın izdüşümü olan belli olay, kural ve ölçülerin dâhilinde şekil bulunmasında oluşmuştur.”Eteğimde sünnet olmuş” sözü bir yakınlığın ifadesidir. Hatta bu söylem bir akrabalık ilişkisinden öteye bir ağırlık bir yakınlık ifade eder.
Toplumsal yaşamın kaybolan bir çok değeri gibi kirvelikte tamamıyla olmasa da kısmen dejenere olmuştur. Kimilerinin zengin kirve seçmeleri onlardan faydalanma yolları araması gibi aidiyet içinde olmalarına rastlıyoruz. Sünnet düğünleri ve evlilik törenleri üzerine kurulan kimi menfaatleri gözlemlemekte mümkündür.