21-23 Kasım 2007 tarihlerinde ızmir Çeşme’de gerçekleştirilen I. Çeşme Ulusal Turizm Sempozyumu Türkiye’nin çeşitli üniversitelerinden turizm uzmanlarını ve sektördeki bir kısım firma çalışanlarını bir araya getirdi. 3 gün süren bilgi şöleni turizm açısından takip edilmesi gereken bir etkinlikti. Öncelikle böyle kapsamlı bir bilgi şölenini eksiksiz olarak gerçekleştiren Çeşme Turizm ve Otelcilik Meslek Yüksekokulu çalışanları ve katkı sunan öğrencilerini kutlamak gerekiyor. 93 adet bildirinin sunulduğu sempozyumda turizmin tüm alanları mercek altına alındı.

Çok uzakta olsa da, Urfa’yı da oraya götürdük. şanlıurfa sempozyumda, Çeşme Turizm ve Otelcilik Yüksekokulundan Yrd. Doç Dr. Uysal Yenipınarla birlikte hazırladığımız “Destinasyon Gelişiminde Temanın Önemi: Urfa Kapı Süslemelerinde ınanç Teması” adlı poster bildiriyle temsil edildi. Ve 13 poster sunum arasında tasarımıyla da ilgi çekerek poster sunum birinciliğine layık görüldü. (ayrıntılı bilgi için www.cesme.ege.edu.tr adresine bakılabilir)

Hac ibadeti ve buna bağlı olarak gelişen çeşitli ritüeller şanlıurfa’nın kültürel profilinde önemli bir yer tutmaktadır. Hacı uğurlama, hacı karşılama ve bunları yaparken düzenlenen törensel yemekler ve Hacı adına evinin kapısına oğlu akrabası veya arkadaşları tarafından yapılan süslemeler ve büyük bir özenle yapılan hacı ziyaretleri, öncesi ve sonrasıyla Hac ibadetine verilen önemin ne olduğunu açıkça göstermektedir.

Hac yolculuğu ilk dönemlerde çok zahmetli, pahalı ve tehlikelerle dolu bir görev olduğu için Hacı sayısı da  doğal olarak azdı. Kara yolu ile Hacca gidildiği dönemlerde Urfa son toplanma noktasıydı. Anadolu’nun değişik yerlerinden gelen hacılar Urfa’daki kutsal mekânları ziyaret ederler, Urfa’dan katılan hacı adayları ile birlikte kutsal topraklara doğru yola çıkarlardı. Hacı adayları büyük bir kalabalığın katılımıyla uğurlanırdı. Dönüşlerinde ise çok öncelere dayanan bir adet olarak hacının evinin dış kapısı üzerine ve ev içinde ise misafir ağırlamaya uygun bir odaya çeşitli ayetler ve bitkisel figürlerle oluşturulmuş bir süsleme yapılırdı. ışte Hacı kapısı süslemesi diye tabir ettiğimiz bu adet şanlıurfa’da uzun zamandan beri varlığını sürdürmektedir.

Hacı kapısı süslemesi yoğunlukla Urfa’nın tarihi kentsel dokusu içindeki eski taş evlerde görülmektedir. Bu evler yüksek duvarlı, enik kapılı, soluk taşlı, cephe süslemelidir. Hacı evlerinin, dış giriş kapıları, eyvanları veya Hacı ziyaretine gelen misafirlerin ağırlanacağı bir oda bu süslemelerin yapıldığı yerlerdir. Hacı kapısı süslemeleri bir anlamda hacı kapısını işaretlemekteydi. Böylece yakın ve uzak ziyaretçiler sokağa girdiklerinde ziyaret edecekleri Hacı evini kolayca bulabiliyorlardı. Konuklar bu özel süslemeli odada ağırlanırdı. Önceleri fresk tekniğinde yapılan Hacı evi süsleme geleneği zamanla daha da basitleştirilerek günümüze kadar devam etmiştir. Amerikalı misyoner H.G.Badger’in 18421844 yıllarındaki gezi izlenimleri kitabı bu konuda detaylı bilgi vermiştir. Badger 1852 yılında yayınlanan kitabında: “Urfa’da 12000 Müslüman ailesi olduğunu bunların pek çoğunun hacı yani Mekke’yi ziyaret etmiş olduğundan bahsetmekte ve  bu hacıların evlerinin girişlerinde Hac yolculuklarının kanıtı olan süslemeler resmedildiğini aktarmaktadır.

Sempozyuma sunduğumuz bildirinin konusunu ışte bu Hacı süslemeleri oluşturmuştur. Hacı süslemeleri; evlerin genellikle dış kapısı üzerinde, bazen de konuk ağırlama odasının giriş kapısı, pencere çevresinde ve Urfa’da camhane diye tanımlanan derin nişlerin içlerinde yer almaktadır.

Süslemeler hacı olan kişinin yakınları, akrabaları; oğlu, kardeşi kızı, kız kardeşi, komşusu, yakın arkadaşları tarafından yaptırılır, Hacı kişiye hediye edilirdi.

1842 yıllarında Urfa’da rastlanan kendine özgü stil, yerel ustalar ve sivil mimariye getirdiği inanç izleriyle ‘hacı kapıları’ şanlıurfa inanç turizmi ekseninde değerlendirilebilecek bir kültürel zenginliktir. Zaten çalışmada bu mantıkla gerçekleştirildi. ınanç turizminin dünyadaki önemli merkezlerinden şanlıurfa’nın ınanç turizmi potansiyeline yeni bir tema kazandırmak ve yalnızca Balıklı göl çevresine odaklanan turizm hareketlerinin kent merkezindeki tarihi dokuya yönelmesine de “ınanç Teması” temelinde katkı sağlamak amaçlanmıştı. Ayrıca bu sanatla ilgilenen ustalar bu sanatın sağladığı istihdam ve kent makyajına yaptığı katkıda çalışmanın bir parçasını oluşturdu..

 Bildirinin alan araştırması Çeşme Turizm otelcilik Yüksekokulundan Yrd. Doç. Dr. Uysal Yenipınar ve benim tarafımdan şanlıurfa’da  15 Mahalle  70 sokak ve 88 evde, Temmuz Ağustos ve Eylül 2007 tarihlerinde gerçekleştirildi. Bu araştırmayla  Hacı kapılarının basit bir envanteride çıkarıldı diyebiliriz.

Hacı kapıları orijinalliği ve Urfa’da yaygınlığıyla inanç turizmi ekseninde değerlendirilecek önemli bir üründür. Bu geleneksel sanatın yaşatılması ve bir turizm değeri olarak kullanılması konusunda sempozyumda şu önerileri sunduk;

 

-Yok, olmak üzere olan bu geleneksel sanat eserlerini korumak için yerel yönetimlerce Urfa kent merkezindeki hacı kapı süslemelerinin bulunduğu sokak ve evlerin envanteri çıkarılmalıdır.

 

-Anılan sokaklar projelendirilerek, ziyaretçilerin kent içi gezi programlarına dâhil edilmeleri sağlanabilir. Özel ziyaret sokakları konumuna kavuşturulabilir. 

 

-Örnek bir Urfa evi alınarak  hacı süsleme sanatı için örnek bir atölye haline dönüştürülebilir. Yaşayan sanatçılara en eski dönem sitilinde dış kapı ve iç mekan süslemesi yaptırılabilir. Burası bir tür örnek müze gibi değerlendirilebilir.

 

-Süslemeler ve anlamları ile ilgili ziyaretçilere bilgi sağlayıcı broşür ve kitapçık hazırlanabilir. Bu konuda yapılan araştırmayı, kitaplaştırma çalışmalarımız devam ediyor. Gerekli mali kaynağı bulduktan sonra bu projeyi hayata geçireceğiz.

 

-şanlıurfa’da kamuoyu yaratmak amacıyla konuyla ilgili bir sergi açılabilir.

 

-Karayolu ile Hac yolculuğunun yeniden hükümet ve yerel yönetimler girişimleriyle başlatılması, bölgede önce iç turizm sonra dış turizm hareketlerinin ve ticaretin canlandırılmasını sağlayacak bölgede oluşan mola noktaları konaklama tesisleri ve diğer işletmelerin gelişerek, dış turizme hizmet sunacak standarda gelmesini sağlayacaktır.

 

Kısacası ınanç turizminin dünyadaki önemli merkezlerinden biri olduğu kesinlikle kabul edilen şanlıurfa, Dünyanın ılk Tapınağının Göbekli tepede keşfiyle bu özelliğini daha da pekiştirmiştir. ışte Hacı kapıları inanç turizmine yönelik orijinal bir üründür. Bu süslemelerin sağlıklı bir şekilde tanıtılması hatta örnek bir sokakta, duvarların bu kapı örnekleriyle süslenmesi çok maliyet gerektiren bir çalışma değil. Ustalarımızda daha sağ olduğuna göre bir an önce böyle bir projeyi hayata geçirmek çokta zor olmasa gerek.