Okulun fiziksel olarak bir yapısı vardır. Okul bahçesi, toplu etkinliklerin yapılabileceği faaliyet alanları, öğrencilerin kullanımına uygun ortamları, uygun derslikleri, fiziksel alanların kullanım kolaylığı ve ihtiyaçlara uygun olması gibi hususlar okulun fiziksel yapısı ile ilgilidir. Okul öğrencilere güven veren, huzur veren bir ortama sahip olmalıdır. Elbette okulu tek başına bir bina olarak düşünemeyiz. Okul çevreden yalıtılmış bir alan değil tam tersine çevresiyle etkileşim içinde olan bir yer olmak zorundadır. Okul çevresinde öğrencilerin güvenliğini tehlikeye düşürecek, huzurunu bozacak unsurlar olmaması gerekir. Gürültülü, kirli, tehlikeli bir çevre içinde bulunan veya öğrenciler için zararlı bir takım ortamlarla çevrili bir okul öğrenciler için sağlıklı bir eğitim ortamı olmaz. Her yönüyle uygun bir ortamda kurulmuş bir okulun bu sağlıklı halinin devam etmesi de yine önemlidir. Okulun içinde bulunduğu çevrenin ve okulun iç çevresinde var olan düzenlilik halinin kararlı bir şekilde devam etmesi gerekir. Okulların fiziksel olarak etkin kullanımları toplam öğrenci sayısı, derslik başına düşen öğrenci sayılarıyla da doğrudan ilgilidir. Nitelikli eğitime dair yapılan tartışmalarda sağlıklı bir eğitim ortamı oluşturabilmek için okuldaki mevcut öğrenci sayısının en fazla bin olması, dersliklerdeki öğrenci sayılarının da en fazla 30 olması gerekir ki otuz bile gelişmiş ülkeler için yüksek olduğu yönünde görüşler dile getirilmektedir. Normal öğretim denilen uygulamanın da istisnasız her okulda uygulanması gerekir. ılimizde mevcut okullar bu yönüyle büyük sorunlarla karşı karşıyadır. Öğrenci sayısının fazla olması, derslik sayısında var olan aşırı ihtiyaç durumu okul binalarında derslik olabilecek her yerin dersliğe dönüştürülmesi zorunluluğunu getirmektedir. Okullarda spor salonları, kütüphaneler, laboratuarlar ve diğer alanlar yönünden büyük ihtiyaç söz konusudur. Bu anlamda fiziksel olarak iyi okul niteliklerine sahip okul sayısı çok azdır. Okulların yapılışı sırasında niteliğe yönelik düzenlemeler yerine niceliğe yönelik bir takım acil çözümler üzerinde durulmaktadır. Binlerce öğrencinin gün boyu doldur boşalt yaptıkları dört beş katlı ve onlarca dersliğe sahip bir okulda güvenliği sağlamak, temizliği yapmak, öğrencilerin ve diğer personelin okulun amaçları doğrultusunda faaliyette bulunup bulunmadıklarını takip edebilmek, onların çalışmalarını amaçlar doğrultusunda etkin bir şekilde yönlendirebilmek neredeyse imkansızdır.

Fiziksel olarak istenen niteliklere sahip bir okulun kurulmuş olması sonrası bu fiziksel ortamın harekete geçirilmesi de yine bir başka boyuttur. Okulun fiziksel yapısını harekete geçirecek olan insan unsurudur. ınsan unsuru itibariyle de okulun nitelikli olması gerekir. Var olan fiziksel ortamların, araç gereçlerin etkin bir şekilde kullanılması önemlidir. Okulu işleten insan unsuruna bakıldığında eğitim öğretim işini yapan kişiler, eğitim öğretim ortamını kullanıma hazır halde tutan destek elemanları, okuldaki tüm personelin işlerini yönetmekle sorumlu olan kişilerden oluştuğu görülür. Okulda var olan insan unsuru öğretmen, yöneticiler, memur ve hizmetli personel olarak isimlendirilir. ınsan unsurunun niteliği okulun niteliğine büyük etki yapar. Hatta fiziksel ortamlardan çok daha fazla etki edebilir. Okulu işleten insan unsuru bir anda ele alınıp değerlendirilemez. ınsan unsurunda var olan çeşitlilik, bu insan unsuruna verilmiş olan görev ve sorumluluklar, yetkiler, kişiler arasında var olan iletişim, kişiler arası ilişkilerin niteliği, bu niteliğe büyük etki eden organizasyon yapısı gibi bir çok kavram sadece okulun insan unsuru ile ilgilidir.

Okul içinde bulunduğu çevreden öğrencileri alır. Öğrenci unsuru eğitim öğretim ve yönetim etkinliklerinin verimli bir şekilde işletilmesi ile işlenir. Okula gelen öğrencilerin geldikleri çevrenin niteliği de okulun iyiliği üzerinde etki eden bir diğer unsurdur. Öğrenciler okulun çalışmalarını destekleyen, bu çalışmaları önemseyen, dikkatle izleyen bir çevreden geliyorlarsa o zaman okulun çalışma düzeni daha iyi olur. Bu durum da okulun iyiliğine etki eder. Bir bakıma iyi bir okul iyi bir aile ortamına, iyi bir sosyal çevreye de büyük oranda bağlıdır. Bu nedenle iyi okul peşinde koşan aileler öncelikle kendi aile ortamlarını da irdelemeleri gerekir.

Okul eğitim sisteminin bir alt birimidir. Eğitim sistemi bir çok okuldan oluşur. Okulların çalışma düzenleri üzerinde bağlı oldukları eğitim sisteminin büyük bir etkisi vardır. Üst sistemin okulları verimli olma, eğitim öğretim sürecini daha etkin bir şekilde işletme konusunda yönlendirmesi, yol göstermesi, zorlaması gerekir. ıçinde bulunduğumuz eğitim sistemi merkeziyetçi bir anlayışla dizayn edilmiştir. Merkeziyetçi yapının güçlü olduğu eğitim sistemlerinde okullara dair yapılacak her tür değerlendirme merkezden gelecek direktif ve yönlendirmelere göre yapılır. Okullar çevrelerinden gelen etkilerden çok, bağlı oldukları üst eğitim sistemlerinden gelen etkilere daha açık ve daha duyarlıdır. Merkezden yapılan eğitime dair her tür değerlendirme, düzenleme okulun niteliğine doğrudan etki yapar. Merkezi düzenlemeler okuldaki fiziksel yapıyı doğrudan dizayn eder. Okulların fiziksel olarak yapılması, düzenlenmesi merkezden gelen iradeye, gönderilen kaynaklara doğrudan bağlıdır. Fiziksel yapının işletilmesini sağlayan insan gücü unsurunun çalışmalarını düzenleyen, iş gücünün niteliğini belirleyen, iş gücünün değerlendirilmesini yapan yine merkezi iradedir. Okullarda görevli personelin niteliğini geliştirme, personelin performansına dair bir değerlendirme, yetersiz personele ilişkin geliştirici uygulamaları yapma gibi doğrudan okuldaki eğitimin niteliğine etki edebilecek değerlendirmeler ancak merkezin belirlediği kriterlere göre yapılabilmektedir. Merkezin belirlediği kriterlerin gerçekleşme düzeylerini merkezin tek başına kontrol edebilmesi mümkün değildir. Bu durumda belirlenen kriterlerin gerçekleşme düzeyleri etkin bir şekilde takip edilememekte dolayısıyla personelin verimlilik ve çalışma düzeyine ilişkin sağlıklı bir veriye de ulaşılamamaktadır. Bu durum okulları gerçek anlamda işletecek olan insan gücünün etkin denetlenememesini getirmektedir. Etkin bir şekilde denetlenemeyen insan gücünün olduğu yerde de iyi okuldan söz edebilmek neredeyse imkansızdır.

ıyi okul hedeflerine ulaşabilmek için eğitimin yapıldığı fiziki ortamların mutlaka çağdaş eğitim kriterlerine uygun hale getirilmelidir. Eğitim sistemimizde merkeziyetçi anlayış mümkün olduğu kadar terk edilmelidir. Belli alanlar dışında okulun niteliğine doğrudan etki eden faktörlerin okula en yakın çevreler tarafından değerlendirilmesini sağlayan yapılar kurulmalıdır. Eğitimle ilgili her tür personelin değerlendirilmesine ilişkin etkin bir sistem geliştirilmelidir. Yeterli performansı gösteremeyen iş gücünün en kısa sürede belirlenmesi, bu durumda olanların etkin bir şekilde geliştirilmesi veya etkin kullanılabilecekleri alanlara kaydırılmasını sağlayacak bir yapının oluşturulması gerekir. ıstenen niteliklere sahip olmayan bir iş gücü toplumun insan gücü kaynaklarını israf etmekten başka bir işe yaramaz. Eğitim sistemimizde ne yazık ki bu anlamda bir duyarlılık olduğunu söylemek neredeyse imkansız. Böylesi bir sistemde iyi okuldan bahsedebilmek ise şimdilik hayal gibi görünüyor. Görüşmek dileğiyle….