Urfalılardan alacağımızı nasıl tahsil edelim?

Hava sıcaklığının 40 derece ve üstü olduğu Urfa’da, Mardin’de, Diyarbakır’da Batman’da çiftçiler, köylüler elektrik kesintilerinden dolayı isyanda. Dicle Elektrik’in astronomik faturalar çıkardığı köylüler, elektrik kesildiğinde kuyulardan içme suyunu çıkaramıyor, çiftçiler ürünlerini sulayamadığı için hasatları, bir yıllık gelirleri, onca emekleri tehlike altında. Devlet ise aradan çekilerek yoksul halkla şirketi baş başa bırakmış durumda.

Bölgedeki köylerin önemli bir kısmı, devlet köye su taşıma görevini yerine getirmediği için, kolektif kullanılan kuyulardan elektrik yardımıyla su çıkarıyor. Elektrik şirketi de köylülerden yıllardır ödenemeyen bu elektriğin bedelini faiziyle birlikte talep ediyor. Fakat köylere yollanan faturalar astronomik düzeyde.

Köylüler bu astronomik paraları ödeyemeyince de kavurucu yaz sıcağında, üç haftadır 8 köyün elektriği kesik, musluklar akmıyor. Halk susuzlukla kavrulurken devlet oralı bile olmuyor, şirket de “ben paramı isterim” diyor.

Geçtiğimiz hafta TBMM Tarım Komisyonu üyesi ve HDP Mersin Milletvekili Rıdvan Turan’la DEDAŞ’ın ve devletin bölgedeki “elektrik ve su politikasına” dair söyleşimiz üzerine Dicle Elektrik Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Atalay aradı ve kendi cephesinden iddialara yanıt vermek istedi. Biz de köylülerin elektriğinin kesilmesinden abonelerin sayaçlarının evden alınıp direklerin tepesine çıkarılmasına, kaçak elektrik iddialarından zırhlı araçlar eşliğinde köylere yapılan “kaçak elektrik operasyonlarına” kadar hemen her konudaki sorularımızı sorduk. Atalay’ın yanıtları aşağıda, takdir okurda.

Bu yaz sıcağında köylülerin elektriğini neden kesiyorsunuz?

Öncelikle Dicle Elektrik (DEDAŞ) olarak bizim vazifemiz Şanlıurfa, Mardin, Diyarbakır, Şırnak, Siirt ve Batman’daki vatandaşlarımıza en kaliteli hizmeti götürmek. Bu sağlanmadıktan sonra, bunu götürmedikten sonra hiçbir şeyin anlamı yok. Bunu yaparken de hem bizi hem de abonelerimizi bağlayan bir sözleşme, akit var. Şimdi bu temelde biz hizmeti sağlayacağız, abonelerimiz de kullandıkları elektriğin bedelini ödeyecekler. Aslında temel problem bu. Elektriğini kestiğimiz hiçbir abone yoktur ki, “ya ben borcumu ödediğim halde elektriğim kesilmiştir” diyebilsin.

Bizim hizmet verdiğimiz tarımsal sulama aboneleri çok yüksek miktarda elektrik tüketiyorlar. Kastettiğim aboneler bir yıldan fazla bir süredir hiç ödeme yapmamışlar. Kullandıkları elektriğin bedelini geçen sene de hiç ödememişler. Bunları haliyle uyardık, yardımcı olmaya çalıştık, faturalarını bildirdik, kendilerini ikaz ettik. Dedik ki, “biz enerjiyi günlük olarak alıyoruz, peşin alıyoruz, vergilerini zamanında ödüyoruz, burada lütfen kullandığınız elektriğin bedelini ödeyin”. 1,5 yıldır herhangi bir ödeme yapmadılar bize. Şimdi o abonelere yönelik kesme işlemi yapıyoruz. Bu abonelerimiz biz kesme işlemi yaptığımızda gidip kaçak bağlıyorlar. Onun için kesmeye çalışıyoruz. Şu anki kesme operasyonlarında, herhangi bir köyde 30 tane sulama kullanıcısı varsa, 2 tanesi ödemiş, 28 tanesi ödememiş. Biz şimdi 28’ini kesemiyoruz, çok ciddi bir mukavemet var. Bu sefer borcunu ödemiş olan iki aboneye jeneratör veriyoruz. Bütün masrafı bize ait, yakıtı, bakımı, kurulumu, istenilen güçte jeneratörü kuruyoruz. O zaman diğer 28’ini kesiyoruz. Bu sadece tarımsal sulama alanlarında yaşanan istisnai bir örnektir. Ama diğer ticarethane, mesken, köylerdeki mesken, diğerlerinde her abone münferit olarak kesiliyor.

Köylülerin tarımsal ürünleri, onların yıl boyunca temel geçim kaynağı ama siz tam da sulamanın en hayati olduğu günlerde, bir yıldır alamadığınızı söylediğiniz borçtan dolayı “tak” diye elektrikleri kestiğinizde insanlar isyan ediyor. Neden bunu hasat sonrasına ertelemiyor da en hayati dönemde kesinti yapıyorsunuz?

Bizim bölgede, mesela Şanlıurfa’da, Mardin’de iki ürün ekiliyor. Ürünün ekimi, toprağın hazırlanması yaklaşık 10 aylık bir süre. Siz ocak ayında elektriği keserseniz, ödeme yapmayan aboneler bu sefer de “Biz ürün ekecektik, niye oldu?” diyorlar. “Nisan’da ilk sulama yapılacaktı, özellikle kesildi.” “Temmuz’da ürün tam çiçek açıyordu” falan. Bunun bir süreci yok. Biz bu abonelerimize dedik ki, “Size her türlü kolaylığı yapalım, hatta gecikme falan da istemiyoruz”, yapılandırma önerisinde de bulunduk. Geçen sene bu abonelerimizin önemli bir kısmı Çiftçi Kayıt Sistemi’ne (ÇKS) bile başvurmadılar. Bunlar genelde mısır üreticileri. Ürünlerini ektiler, bize hiçbir ödeme yapmadılar. Geçen sene yaptığımız bütün ikazlara rağmen yapmadılar, bu sene de aynı şeyi yapıyorlar. Peki biz elektriği ne zaman keselim yani? Siz “hasattan sonra” diyorsunuz. Hasattan hemen sonra yeni bir ürün daha ekecek. Neticede ben defalarca ikaz ediyorum, defalarca bunu söylüyorum. Kaldı ki bizim bölgedeki çiftçiye pozitif ayrımcılık olarak elektrik faturasının yüzde 45’ini devlet ödüyor.

Devletin çiftçiye verdiği tarım desteği bankaya yatar yatmaz, elektrik borcuna mahsuben buna el koyuyor musunuz, koymuyor musunuz?

Burada sizin söylediğiniz gibi, borcuna mahsuben. Borçlu olmayan hiçbir çiftçinin destekleme bedeline bloke konamaz. Bizim karşımızda öyle çiftçiler var ki, üç-dört yıldır iki defa bir yıl içerisinde ürün ekmiş, hasadını yapmış, ürünü satmış ama bize bir kuruş elektrik parası ödememiş.

Çiftçinin hali ortada. Belli ki ödeyemiyorlar…

Siz ne yapabilirsiniz? Nasıl tahsil edebilirsiniz? Kesmeye gidiyorsunuz mukavemet var, hiçbir işlem yapmanıza izin verilmiyor.

Çiftçilerin tarım desteğine el koymak yasal mı?

Desteklemelere bloke çiftçilere yardımcı olunmak amacıyla çıkarılmış bir şeydir, yasal bir düzenlemedir. DSİ kanununda bir maddedir. Bu sadece elektrik için değil bütün dağıtım şirketleri, bütün perakende şirketleri için geçerli. Bunun sadece bizimle ilişkilendirilmesini art niyetli olarak görüyoruz. Başka hiçbir perakende şirketiyle, dağıtım şirketiyle ilgili haber yapılmıyor. Oysa bu hepsi için geçerli bir şey. Bloke işlemi borcunu ödemeyen, görevini, yükümlülüklerini yerine getirmeyen, kendisine 7 gün 24 saat elektrik tedariğini yaptığımız abonemizin ödememesine rağmen, orada kendi borcuna mahsuben yapılan bir şey. Borcu olmayana yapılmıyor. Bu sadece bizim bölgede değil, 81 ilde olan bir uygulama.

Gelelim kaçak elektrik iddialarına. Kayıp-kaçak elektriğin önemli bir kısmının abonelerden değil, sizin ilkel altyapınızdan kaynaklandığı söyleniyor. Bir kere kaçak elektrik oranına dair tespiti, tasnifi nasıl yapıyorsunuz? Kaybedilen elektriğin sizin altyapınızdan mı, yoksa abone kullanımından mı kaynaklandığına dair güvenilir verilere sahip misiniz?

Sahibiz tabii ki. Bölgede kayıp-kaçak oranı, 2013 yılında devraldığımızda yaklaşık yüzde 76’ydı. Geçen yıl, 2020 sonu itibariyle yüzde 46’ya düştü. Bugünkü rakamla bu, 7 milyar KW saat tasarruf demektir. Bizim hesaplarımıza göre, 7 milyar KW saatlik bir kayıtdışı enerjiyi biz kayıt altına aldık.

Kayıp-kaçak oranı nasıl hesaplanıyor?

Şu şekilde yapılıyor: Dağıtım şirketine TEİAŞ üzerinden bir enerji veriliyor ve sayaçları var TEİAŞ’ın. Biz de vatandaşların sayaçlarını aylık bazda okuyoruz, yıllık olarak bunu topluyoruz. Şimdi bu elde ettiğimiz tahakkukun toplam kilowatsaat olarak TEİAŞ sayaçlarına oranı, eksik kalan kısmı kayıtdışıdır veya kaçaktır. Bu çok sağlıklı bir şekilde tespit ediliyor. Bunda hiçbir problem yok. Şu deniyor; “burada aslında bir kaçak tüketim, kayıtdışı tüketim yok da önemli bir miktarı iletim hatlarında kaybediliyor, dağıtım hatlarında kaybediliyor.” Öyle bir şey yok. Bu çok düşük bir orandır. Elbette ki iletilen, dağıtılan elektrik hatlardan, hatlardaki dirençten dolayı belli oranda bir teknik kaybı olur. Ama bu oran yüzde 4-5’leri geçmez. Yüzde 25-30-35 falan değil, çok küçüktür. Türkiye’deki diğer illerdeki oran ne ise, bizim de teknik kaybımız aynı şekildedir. Ne fazladır ne eksiktir, aşağı yukarı aynıdır. Kayıtdışı kullanım vardır. Fakat bir yerde kayıtdışı kullanım, kayıp-kaçak oranının yüzde 46 olması, 100 kişiden 46’sının kaçak kullandığı anlamına gelmez. Kaçak kullanan bir kişi bazen 5, 10 abone kadar elektrik tüketiyor. Öyle abonelere rastladık ki, bir köy kadar kaçak kullanıyor. Dolayısıyla 100 kişinin 46’sı kaçak kullanıyor demek yanlış. Bizim bölgemizde vatandaşın çok büyük bir kısmı kayıtdışı kullanıma tepki gösteriyor. Bizim çalışmalarımıza destek veriyor. Biz burada da vatandaşlarımızın desteğiyle çok ciddi bir aşama kaydettik. Problemi birlikte çözeceğiz ve çözüyoruz. Onun için ne yapıyoruz? Akıllı şebekeler yapıyoruz, çok büyük bir yatırım yapıyoruz. Mesela 1,5 milyarlık bir yatırım bütçemiz var. Bu, özelleştirmeden öncekinin 10 katından daha fazla. Tamamını akıllı şebekelerle yapıyoruz. En fazla bu yatırımı yapan şirketiz.

Fakat sizin şirketiniz elektriği devralmadan, 2013 öncesinde köylülerin kesintilerden dolayı isyanı şimdiki kadar sık yaşanmıyordu. Demek ki ortada bir sorun var ve çözülmediği gibi artıyor. Elektrik kesintileri dolayısıyla köylülerin, çiftçinin susuz kalması, gıdayı muhafaza edememesi gibi temel problemlerle toplumsal tepkilerin sıklığı sizinle birlikte arttı. Burada siz hiç mi yanlış bir şey yapmıyorsunuz?

Bir defa sevindirici bir şey olarak şu var: Hem çiftçilerimizde, hem şehir merkezlerinde, kayıtdışı kullanım azalıyor. Köylere de çok yoğun bir şekilde yatırım yapıyoruz. Oralarda da biz bunun hızla azalacağını bekliyoruz. İkincisi, devlet Türkiye’nin başka bölgesinde olmayacak şekilde çiftçiye elektrik desteği veriyor. Mesela bu sene yüzde 45 veriyor. Üçüncü konu, biz devralmadan önce bölgemizde 25 binden fazla kuyu vardı, bunların sayacı yoktu. Trafoların sayacı yoktu. Biz bunların tamamını akıllı şebekelerle kayıt altına aldık. Bunları yaptığımızda çiftçilerimize de birçok kolaylık sağladı. Bir kısmı elektrik parasını ödemiyor haliyle. Bölgemizi de biliyorsunuz, sıcaktan dolayı hem mümbit bereketli, hem de elektrik tüketimi fazla. Esasında burada ciddi bir hata var. Suyun olmadığı yerde 400-500 metre yeraltından su çekilerek aşırı su tüketimi olan mısır, pamuk gibi ürünlerin ekilmemesi lazım. Ama çiftçimiz bunu tercih ediyor. Buna mukabil de kullandığı enerjinin bedelini ödemiyor. Doğal olarak biz de bu sorumluluğunu yerine getirmesi için enerjiyi kesmeye çalışıyor, kendisini ödemeye davet ediyoruz. Bu konuda olabildiğince kendisine yardımcı olmaya çalışıyoruz ama o bize destek vermiyor. Doğal olarak karşı karşıya geliyoruz. Bizim de hiç arzu etmediğimiz, istemediğiniz bir durum ortaya çıkıyor.

Bu sayaçların taşınması ile paralel bir biçimde faturaların çok yüksek olduğunu söylüyor yurttaşlar. Siz bir kere kayıp-kaçak bedelini vatandaşın faturasını şişirerek mi tahsil ediyorsunuz? Elektrik faturaları neden bu kadar yüksek geliyor?

Sayaçlar Sanayi Bakanlığı onaylıdır. Türkiye’nin her yerinde kullanılan sayaç ne ise, bizim bölgede de aynı sayaç kullanılıyor. Fazla kullanırsanız fazla fatura gelir, az kullanırsanız az fatura gelir. Vatandaşımızın bir kısmı bu tür geçiş anlarında yeni şebekeye eski alışkanlığıyla devam ediyor. Ondan sonra tabii fatura geliyor, gelince şikayet ediyor. Sonra bunu fark ediyor; kullandığı her şey kayıt altına alındığı için bu sefer de gereksiz kullanımı bırakıyor, faturası düşüyor. Türkiye’nin başka bir bölgesindeki sayaç neyse burada da o. Diğer sorduğunuz soru şu: “Burada bir kayıp-kaçak bedeli mi ekleniyor?” Hayır eklenmiyor, Ankara, İstanbul, Rize, Trabzon, Diyarbakır, Şanlıurfa; bütün aboneler aynı tarifeden, aynı şartlarda bu hizmeti alıyorlar. Aynı şekilde fatura ediliyor. Kendisine fatura üzerinde ilaveten “bölgenin kayıp-kaçak bedeli” diye bir şey yazılmıyor. Böyle bir şey yok. Sadece bizim bölgeye ilaveten şu vardır; çiftçiler diğer bölgelere göre elektrik bedelinin yüzde 55’ini öderken, diğer bölgedekiler yüzde 100’ünü ödüyor.

Kaçak kullanımı tespit edilen abonelere 8, 10, hatta 13 bin liralık yüksek cezalar kesiyorsunuz. Bu cezaları neye göre belirleyip bedelini istiyorsunuz?

Bunun şekli tamamen mevzuatta bellidir. Nasıl uygulanacağının da hesabı-kitabı tamamen bellidir. Orada hiçbir keyfiyet yoktur. Bir tarımsal sulama abonesi eğer kaçak kullanıyorsa, belki 30 bin TL bile harcayabilir. 140 KW’lık bir trafo olduğunu düşünelim. Bir saatte 100 KW saat elektrik harcıyor, günde 20 saat çalıştırsa, 2 bin KW saat, bir ay bu şekilde kaçak kullanırsa, 60 bin KW saat ediyor. Buna siz 500 TL değil, kaçak kullanıyorsa 60 KW saate göre ceza kesersiniz.

Kaçak elektrik oranıyla ilgili ülke genelinde, bölgeler arası oranı gösteren bir istatistik var mıdır? Bu verilerin güvenilir bir biçimde ortaya konması için bağımsız bir heyetin kayıp-kaçak oranını araştırması önerisine nasıl yaklaşıyorsunuz?

Biz EPDK’nın, düzenleyici kurum olan Enerji Bakanlığı’nın ve ilgili kurumların denetimine tabiyiz. Burada bizim çalışmalarımız yılda birkaç defa çok sıkı bir şekilde denetleniyor. Bununla ilgili bir problem olduğunu düşünmüyorum. Ayrıca kayıp-kaçak oranları EPDK tarafından açıklanıyor. Geçen sene bizim şirketimizin de kayıp-kaçak oranı yüzde 46 civarındaydı. 7 milyar KW civarında bir enerjiyi kayıt altına aldık, çok ciddi gelişme var. Bölgede vatandaşımızın çok büyük bir kısmı kayıtdışı kullanıma karşı ve bizim çalışmalarımıza destek veriyor. Bu konuda hakikaten her gün daha fazla destek alıyoruz. Bu konu tamamen dağıtım şirketi ile abonelerin karşılıklı yükümlülük ilişkisidir. Bunu başka tarafa çekmek de artniyetliliktir, doğru değildir. Ben bunları da kınıyorum. Son olarak bunu söyleyeyim. Bölge-kesim burada öyle bir şey yok. Bizim bölgedeki çiftçiye hükümet destek veriyor.

Kaynak: Gazete Duvar/İrfan Aktan