Frigler, M.Ö. 1200’lerde Trakya ve Boğazlar üstünden Anadolu’ya gelmişler, ilk yıllarda Trakya ve Güney Marmara Bölgesi’nde geçici yerleşim merkezleri kurduktan sonra Batı Anadolu’nun Afyonkarahisar, Kütahya ve Eskişehir yörelerine yayılmışlardır. Kısa sürede yerel kültürlerle kaynaşarak Anadolulaşan bu ulus, siyasi egemenliğini kaybettikten sonra dahi bin yılı aşkın bir süre kültürel anlamda varlığını sürdürmüştür.

Frig kültürünün önemli eserlerini barındıran yöre “Frigya Vadisi” olarak adlandırılmaktadır. Bu vadinin sadece Afyonkarahisar’ın merkez ilçesi, Bayat, ıscehisar ve ıhsaniye ilçelerinin önemli bölümlerini içersine alan ve “Firig Vadisi Turizm Kuşağı” olarak bilinen güzergahında; Firig uygarlığına ait sayısız kaya mezarları, savunma yapıları (kaleler), kaya yerleşimleri, kaya kiliseleri, şapeller, kaya manastırları yer almaktadır. Ayrıca Kapadokya’yı aratmayacak güzellikteki peri bacaları, göller, yaylalar ve ormanlardan oluşan doğa harikaları bu kültür varlıklarına eklendiğinde “Frig Vadisi”nin Anadolu turizminin en zengin değerlerini içerisinde barındıran önemli bir turizm kuşağı olduğu anlaşılır.

Ancak gelin görün ki, bu denli zengin kültür ve doğa değerlerine sahip olan bu kuşak, yakın zamana kadar Afyonkarahisarlılar tarafından dahi bilinmiyordu. Eski valilerimizden sayın Muzaffer Dilek, Urfa’dan sonra 2002 yıl başlarında atandığı Afyonkarahisar ilinde başta Zafer Yolu, 25’e yakın anıtsal yapının restorasyonu, tanıtıcı kitaplar, müzik CD’leri olmak üzere gerçekleştirdiği bir çok kültürel proje yanında, kurduğu ve Türkiye’de ilk örnek olan “Afyonkarahisar Valiliği Acil Durum Yönetimi ve Bilgi ışlem Merkezi (ADUYBıM)” bünyesinde “Frig Vadisi Turizm Kuşağı Projesi”ni de gerçekleştirmiştir.

Bu proje gerçekleştirilirken,

. ılin resmi kurumlarında görevli personellerin katıldığı bir çalışma grubu oluşturulmuş,

. Afyonkarahisar Müze Müdürlüğü arşivleri ve yayın dizinleri incelenerek çalışılacak sahayla ilgili ön bilgiler belirlenmiş,

. Yapılan saha çalışması ile tescilli kültür ve tabiat varlıkları, bilinen ancak henüz tescilleri yapılmamış kültür ve tabiat varlıkları ve ilk defa keşfedilen taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının fotoğrafları, video görüntüleri çekilmiş, gözlem notları alınarak bunlar envanterlenmiş,

. Coğrafi konumlarını belirlemek ve sayısallaştırma işleminde kullanılmak üzere GPS ile bu varlıkların koordinat verileri alınmış,

. CBS üzerinde sayısal bir harita oluşturulmuş,

. Bu alanda sosyal etkinliklere yönelik olarak yürüyüş parkurları, piknik alanları ve yamaç paraşütü alanları oluşturulmuş,

. Bunlarla ilgili koordinat verileri GPS ile alınmış, yolların sayısallaştırılması ile birlikte, vadi içerisinde yer alan yerleşim yerleri ile, kültür ve tabiat varlıkları arasındaki yol mesafesi ve güzergah bilgileri internet ortamına aktarılmıştır.

Böylece Frig Vadisi Turizm Kuşağı Projesi kendi alanında Türkiye’de sayısallaştırılarak internet ortamında Türkçe ve ıngilizce hizmete sunulan ilk örnek olmuştur. Bu çalışma ile, bölgeyi ziyarete gelecek yerli ve yabancı turistlere, vadi içerisinde bulundukları her hangi bir noktadan Turizm Kuşağı sınırları içerisindeki bir kültür ve tabiat varlığına ait resim, açıklama ve ulaşılmak istenen noktaya ait güzergah, konaklama ve dinlenme tesisleri ile ilgili bilgilere internet üzerinden ulaşma olanağı sağlanmıştır.

Ayrıca tüm bu çalışmalar “Frig Vadisi Kültür ve Turizm Kuşağı” adlı 152 sayfalık enfes bir kitapta yayınlanmıştır.

ışte, Anadolu’nun bu önemli turizm kuşağındaki kültür ve tabiat varlıklarını tanıtmak maksadıyla Afyonkarahisar valiliğince hazırlanan fotoğraf sergisi 15 Eylül Cuma günü şanlıurfa Belediyesi Sanat Galerisi’nde açıldı. Tanıtım afişlerinde açılış saati 19.30 olarak belirtilen sergi, her ne hikmetse sayın valimiz Yusuf Yavaşcan tarafından 17.30’da açılınca, benim gibi 19.30’da salona gelenler şaşkınlık yaşadılar.

Afyonkarahisar Valiliği ADUYBıM merkezinde renkli baskıları yapılan ve ortalama 70 x 100 cm. boyutlarındaki 63 adet fotoğraftan oluşan Frig Vadisi Sergisi, izleyenlerin büyük ilgisini çekti.

Afyonkarahisar Valiliği, 07-10 Eylül 2006 tarihlerinde Mardin’de düzenlenen Tarihi Kentler Birliği Toplantısı’nda da, 2002-2006 yılları arasında gerçekleştirdiği 25’e yakın anıtsal yapının restorasyonlarını ve Sokak ıyileştirme Çalışmaları’nı konu alan geniş kapsamlı bir fotoğraf sergisi açmış ve toplantıya damgasını vurmuştu.

Anadolu’nun eşsiz zenginlikteki kültür ve turizm değerlerinin bu tür sergilerle insanların ayaklarına götürülmesi bu zenginliklerin tanınması açısından büyük önem taşımaktadır.

2000-2006 yılları arasında Afyonkarahisar’da 25’e yakın anıtsal yapının restorasyonunun gerçekleştirilmiş olması, ilin kültür turizm değerlerini konu alan sergilerin açılmış ve kitapların yayınlanmış olması bana, 1992-2000 yılları arasında şanlıurfa’da yapılan restorasyon ve kültür hamlesini hatırlattı. Ayrıca, 2000 yılından bu yana şanlıurfa’da Rektör sayın Uğur Büyükburç’un özel ilgisi sonucunda Harran Üniversitesi’nin (Akçarlar Evi, Feyzullah Konağı, Tenekeciler Evi) ve şURKAV’ın (Narlı Ev) restorasyonları dışında çalışma yapmadığımız ve yerimizde saydığımız gerçeğini de gözler önüne serdi. (Bu çalışmalara belediyemizin Topçu Meydanı’ndaki restorasyonlarını ve bazı sokak iyileştirmelerini de ekleyebiliriz).

Restorasyon projesine 2000 yılında vali sayın Muzaffer Dilek tarafından start verilen Millet Hanı, yine o yıl kamulaştırılan Mahmut Nedim Konağı o günden bu yana boynu bükük bekliyor ve her iki yapıdan düşen taşların sayısı günden güne artıyor. Mahmut Nedim Konağı’nın TOBB tarafından restore edileceği birkaç yıldır söyleniyor. Millet Hanı ise, Topkapı Sarayı’ndan sonra Türkiye’nin ikinci büyük müzesi ve en büyük kültür merkezi olabilmek için sayın valimizin direktiflerini bekliyor.

“Frig Vadisi Projesi”nin bir benzerinin Tektek Dağları’ndaki kültür varlıklarını da içine alarak Harran-Soğmatar-Eyyüp Nebi Kuşağı’nda gerçekleştirilmesini, eski valilerimiz Ziyaeddin Akbulut, şahabettin Harput ve Muzaffer Dilek zamanlarında 1992-2002 yılları arasında gerek valilik, gerekse şanlıurfa ıli Kültür Eğitim Sanat ve Araştırma Vakfı (şURKAV) tarafından gerçekleştirilen ve o tarihten bu güne durma noktasına gelen restorasyon atılımına yeniden başlanılmasını sayın valimiz Yusuf Yavaşcan’dan diliyorum.

ıl Kültür Müdürlüğümüzün başında Selami Yıldız ve Mehmet Kurtoğlu gibi kültür ve sanatı yaşam biçimi edinmiş genç ve dinamik arkadaşların bulunmasını Urfa için ve sayın valimiz için bir şans sayıyorum. Sayın valimizin desteği ve bu arkadaşlarımızın gayretleri ile 1 yıldan az sürede 26 adet tanıtıcı yayının gerçekleştirilmiş olmasını, Kültür Müdürlüğü’ne ait internet sitesinin oluşturulmuş olmasını tanıtım konusunda önemli bir atılım olarak değerlendiriyorum.

Ancak, aynı atılımın restorasyonlar konusunda da başlatılmasını sayın valimizden diliyorum.

Not: Afyonkarahisar valiliğinin Türkiye’deki tüm ilere örnek teşkil eden bu tür çalışmaları hakkında daha geniş bilgiyi valiliğin www.afyonkarahisar.gov.tr, www.frigvadisi.org ve www.phrygianvalley.org internet sitelerinden edinebilirsiniz.