HASAN PADİŞAH CAMİİ

Akarbaşı mevkiindedir. Son cemaat yeri mihrabı üzerindeki kitabede H.982/M.1574 tarihinde Sultan Süleyman Han oğlu Sultan Selim Han (Selim II) zamanında (M.1566-1574) Şeyh Abdülkadir oğlu Hacı Yakub tarafından tamir ettirildiği yazılıdır. 1927 tarihli Salnamede caminin Akkoyunlu Sultanı Uzun Hasan tarafından yaptırıldığı belirtilmektedir. Evliya Çelebi bu camiden “Sultan Hasan Camii” adıyla söz etmektedir. Caminin günümüzde “Hasan Padişah Camii” adıyla anılmış olması,1404-1514 tarihleri arasında bölgeyi ellerinde tutan Akkoyunluların sultanı Uzun Hasan tarafından yaptırılmış olabileceğini düşündürmektedir. Uzun Hasan adının Şanlıurfa kalesindeki H.965/M.1460 tarihli bir onarım kitabesinde geçmesi bu caminin de aynı tarihte yapılmış olabileceği düşüncesini güçlendirmektedir.
Son cemaat yeri cephesindeki H.1211/M.1796 tarihli kitabe, Haseki Ağası Hacı Musa Ağa’nın yaptığı onarımla ilgilidir. Bu cephedeki daha uzun olan H.1291/M.1874 tarihli diğer kitabe, Küpelizade şöhretiyle nam bulmuş Hacı Ömer’in onarımına aittir.
H.1302/M.1885 tarihli vakfiyede Hacıkâmilzade el-Hac Mehmet bin Mehmet Kâmil tarafından Hasan Padişah Camii’ne ve doğusuna bitişik Toktemur Mescidi’ne vakıfta bulunulmuştur.
Kıble duvarı boyunca sıralanmış eş değerde üç büyük kubbe ile örtülü cami enine dikdörtgen bir plana sahiptir. İnşaat malzemesi olarak düzgün kesme taş kullanılmıştır. Kubbeler orta bölümde dört bağımsız payeye, doğu ve batıda ikişer duvar payesine, kuzey ve güneyde duvarlara oturur. Bu plan, 1694 tarihli Şanlıurfa Kadıoğlu camii ile büyük benzerlik gösterir. Ancak Hasan Padişah Camii’ndeki yan kubbeler yerine Kadıoğlu Camii’nde çapraz tonozlar kullanılmıştır.
Mihrap duvarı boyunca sıralanmış üç kubbeli plan M.1562 tarihli Dabbakhane Camii’nde ve daha küçük ölçüde M.1716 tarihli Rıdvaniye Camiinde uygulanmıştır. Ancak Hasan Padişah Camii’nde orta kubbenin oturduğu dört bağımsız paye bu camilerde bulunmayıp, kubbeler duvarlara oturmaktadır.
Hasan Padişah Camii, doğusuna bitişik olan Toktemur Mescidi’nden sonra inşa edilmiş ve bu mescidi içerisine almıştır.
Yerden yarı yüksekliğe kadar sarı ve pembe renkli mermer taşların almaşık sıralanmasıyla, yarıdan sonra kalker taşından yapılan mihrabın kavsarası mukarnaslıdır. Mihrap üzerindeki H.1388/M.1968 tarihli kitabe onarım sırasında konulmuştur.
Pembe, beyaz ve sarı mermerden inşa edilmiş olan minberin yan duvarlarında  yer alan şebekeli iki motiften üstte olanında, çapraz eksenlere göre kesişen kırık çizgilerin iki farklı konumda kırılıp kesişmesiyle gamalı haç ve ok ucu şekillerinin meydana geldiği kompozisyon, altta olanında üçerli üç sıra kare çerçeve içersinde birer kolu uzatılmış karelerden oluşan çark-ı felek motifleri yer almaktadır. Minberin iki kanatlı ahşap kapısı bitkisel oyma süslemelidir. Urfa camilerinde orijinal tek minber kapısı olan bu kapı son yıllarda yağlıboya ile boyanarak orijinalliğini kaybetmiştir.
Caminin son cemaat yeri, önde 7 paye üzerine oturan çapraz tonozlarla örtülü 8 gözlüdür. Doğudaki göz Toktemur Mescidi’ne aittir.
Avlunun kuzeyinde yer alan tek şerefeli ve poligonal gövdeli minare, camiye bağlı medrese odalarının yol açımı sırasında yıktırılmasından sonra cadde kenarında kalmıştır. Kapısı üzerindeki kitabede minarenin H.1276/M.1859 tarihinde onarıldığı yazılıdır. Kalker taşının iki farklı tonunun almaşık olarak sıralandığı minare gövdesi bu özelliği ile Diyarbakır’daki Akkoyunlu yapılarını çağrıştırır.

Camideki Kitabeler :                     
Son cemaat yeri mihrap kitabesi :
“Bismillahirrahmanirrahim. Ammere haza’l-cami’eş-şerif
Sahib el- hayrat Ebu’l-hayr ve’l-hasanat el-Hac Yakub
İbni’ş-Şeyh Abdulkadir fi eyyam es- sultan el- melik
el-a’zam es-Sultan Selim İbni’s- Sultan Süleyman
 halladallahu hilafetihi fi evveli’l-Muharrem eş-şerif
fi sene isna ve semanine ve tis’amie”. (H.902/M.1496).
 Besmele ile başlayan kitabede; “Bu cami’i, Şeyh Abdülkadir’in oğlu hayır sahibi, hayr ve hasenat babası Hacı Yakub, Sultan Süleyman’ın oğlu Sultan Selim Han (1566-1574) zamanında tamir ettirmiştir. Allah hilafetini daim etsin. Senesi Muharrem ayının başları 982 (M.1574)” yazılıdır.

Son cemaat yeri cephesindeki birinci kitabe:
“Maşaallahukane sene 1291 (M.1874)
Rabbena olsun ziyade şan-ı erbab-ı ğina
Ehl-i servetdir kıyas muhibbaya tamir-ü inşa
Bahususen Küpelizade şöhretiyle namdar
Yani kim Hacı Ömer merhume çok olsun seha
Sağlığında kıldığı hayratdan te’yid eyledi
Himmet (alisi) bu cami tecdidü bina
Heft çeşm eyvan heft tak eflake mümas
(Takıma) bir mi olur ervah-ı akdese inşa
Tarh edüb üç Sefer Hikmet söyledim tarihini
Bin ikiyüz doksan birde kılmışdır bina”
 Kitabede; “Ya Rabbi zenginlerin şanı ziyade olsun. Tamir ve inşa işleri, zenginlerin sevgisini gösterir. Özellikle Küpelizade diye nam yapmış merhum Hacı Ömer çok cömert olsun. Sağlığında çok hayratlar yapmıştı. Bu cami, onun himmeti ile yeniden yaptırıldı. Feleklere dokunan yedi kemer ve yedi eyvan yaptırdı ki, mukaddes ruhlarla inşa etmiş gibi oldu. Şair Hikmet tarihini üç Sefer bin iki yüz doksan bir olarak söyledi” denilmektedir.

Son cemaat yeri cephesindeki ikinci kitabe :
Ammere haza’l makam el-ali
taleban lirıdai’l-Bari
El-Hac Musa Ağa Haseki
Sene 1211” (M.1796).
 Kitabede; son cemaat yerinin H.1211(M.1796) tarihinde Haseki ağası Hacı Musa Ağa tarafından onarıldığı belirtilmiştir.

Minare Kapısı üzerindeki kitabe:
“Ruhanın hanedanından Halil Beg
Bu asar-ı cemileyi kıldı tecdid
Harab olmuş iken iş bu minare
Vücuh-ı hayr içün sa’i etdi temhid
Ki ma’mur eyledi başdan ayağa
(Şevkile) vere tekbir-i temcid
Bunun banisine ruz-i cezada
Şefaat eyleye her ehli tevhid
Fehimada düşüb cevherle tarih
Ezan içün minare oldu tecdid
sene 1276” (m,1859).
 Kitabede; “Urfa’nın hanedanından olan Halil Bey, bu güzel eseri yeniledi. Bu caminin minaresi harap olmuştu. Hayra yönelmek için minareyi döşemeye çalıştı. Baştan başa onardı ki, tekbir ve sabah duasını müezzin şevk ile okusun. Kıyamet gününde bu hayratı yapana her imanlı şefaat eylesin. Şair Fehim de bunun tarihini cevher olarak düşürdü ki, ezan için minare yenilendi. Sene 1276 (M.1859). denilmektedir. Ebced hesabı ile son mısradaki noktalı harflerin toplamı H.1276 tarihini vermektedir.